تقدیم به انیمای زیبا که همواره دستش بر گردن احساس من است (قسمت آخر)

مثنوی آنیما

تقدیم به انیمای زیبا  که همواره دستش بر گردن احساس من است

قسمت سوم (آخر)

در  سفــر  بودن  ،  شروعی   تازه   است

لحظه هائی   کـه  زمان   را   بازه    است

نو شدن هائی  کـــــــــه  هر  دم  جاری اند

از     تمام     کهنگی ها       عاری اند

قطره ی  جاری   ز  دریا    صورتی ست

گندی ِ  مــــــــرداب   بر  آب  عبرتی ست

آفتاب   هـــــر   لحظه    جاری    می شود

تا    زمین   از   ظل   عــاری    می شود

نغمه ی  مرغ   سحر   در   گــوش   جان

نو  شدن   را   می کند    هر  آن    روان

ذره  هــــــــــم   در   رقص  روی   آفتاب

از  نوئی  مـــــــــوزون  بر  اندازد   نقاب

نو  شــــــــــــدن  بر  سیم   سـاز ِ  معرفت

زخمه ای   پُر هـارمونی  است  از  صفت

از  سفر  هر  لحظه   نو   گــــردد   وجود

کـــــــه   سفر   سر  لوحه ی   تقدیر   بود

کوس  رحلت  هم   که  آید   بد  به   گوش

می برد  گـــر  بشنوی   نو ، عقل و هوش

بر محیط ِ  آفرینش   خــــــــــــــوش   سفر

ای  خـوشا    بر   دایره ی   هستی    وتر

باختر    را   طـــی   چو  تا   خاور    کند

جمله  هستی ،  مهــــــــر   را   باور   کند

بی نشان  خوش  کــــه  مسافر  رنگ   بود

کـاروان   را   گوش   دل   بر   زنگ بود

بی  خبر   بودن   از   این    ورزندگـــــی

بر   حذر  بودن   بُوَد   از    زندگـــــــــی

آفـــــــــــرینش   را    به    رنگِ    اتساق

از   ســــــــــــــفر   خوشتر   نباشد   اتفاق

نو   شود  هستی  به   گــردش   در   مدار

هــــم   بیاموزد  به ما  این   کار   و   بار

در  سفر گم   می شود  هر  نام   و   ننگ

کاین  سبو   را   بشکند   این  سختْ سنگ

تا  کـــه  دل  بگسسته ام   از   ننگ  و نام

تاکِ عشقم  می دهد   هــــــر  لحظه    جام

زخـــم های   کهنه   نام   و   ننگی   است

هر چه زخم است در جهان این رنگی است

احتضار عشــــــــق   باشد   نام   و   ننگ

مثــل    آهو   با    حضور     یک    پلنگ

نام   و   ننگ همچو    دَم ِ  بی آبی   است

باغ جان را   لحظـــــــه ی  بی تابی  است

ماندگـــــــــــی  در  حیطــه ی گردابِ  ظن

در محیـــطِ    راکــــــــــــــد   مردابِ  ظن

کوششی  بیهــــــــــــوده  از  اندیشه   است

یک   گمـــــــان ِ  از   ازل   بی ریشه است

از  شبیخــــــــــــــــون   سیاهِ   این   کلاغ

می شود  جـــــان  را   پرستو    بی سراغ

کژدم  است او   و  نیارد  جز  کــــه   درد

خوش  که  کرد از باورش  بی شبهه  طرد

با   آنیما   آشنا   گشتن  خــــــــــوش ا ست

باوری در شان ِ این کـــــــژدم کــُــش است

گر  شوی  بیگانه   با   هــر  اسم  و  رسم

از آنیما   می بری  آنگــــــــــــــــــاه   قسم

این  حدیثی   کــــه   کنون  منظور   نیست

با روال ِ نیت اکـــــــــــــــــنون جور نیست

در   به   روی   جــــشن   آئینه ست    باز

خــــوش   نباشد   افتد   این   وقفه    دراز

دل  به  شـــــــوق  دیدن   جانان    شکست

هر  یک  از  آن  تکه، جان  بر  عشق بست

با   هوای   پر  زدن   از   کـــــوی   خاک

سینه ام   شـد  شرحه  شرحه ،  چاک  چاک

مـــــــــن  سفیر عشقم   ای   تابیده   مهـر!

ذوب  کــــن  جان   مرا   در   این   سپهر

در  دل   و  در  جان  من جز عشق نیست

که  مرا  هر لحظه  جز  این  مشق   نیست

هستم   از  آن  تب  کـه  جانم   کرده  لمس

از   تبار ِ  جملــــــــــــه ی   یاران ِ  شمس

بیدلی   در   زمــــــــــــــره ی   گمنامی ام

بی نشــــــانی   خاص تر   از     عامی ام

بر  گمــــــــــی   اینگونه  و   مجنون  تبار

جـــــــز    آنیما    کیست   لیلی گونه  یار؟

او   بهـــــاری  دلکش    است  و   جاودان

گـــــــر   نباشد   او   زمستانی ست   جان

در   سکوتِ    ســـــــردِ    باورهای    دی

پُر  هیاهو  شادی ِ حال   اســــــــــت   وی

او  نوید   چلچله ست   و   عیـــــــــــد  نیز

عیــد  از  او بر جان  و  دل ها  صید   نیز

او  تجســــــــــم   بر  نیاز   و    آرزوست

او   به  ایفای  نمـــــــــاز  دل    وضوست

در   تنور  گــــــــــــــــرمی   از   دلدادگی

می پزد  عشـــــــق   و  صفا   و   سادگی

گـــــــــه  هماغوشی  شود   پُر   از  هوس

کــــــــــه  ندارد  بر  هوس  حدّی   و  بس

گـــــه   مداری بر  دل   و  بر عاطفه ست

که   دهد   ظلمت   به مهر از دل   گسست

او  به  «معشوقه»ست  رنگـــی  از  بلوغ

لاجرم   از  شیطنت ها  هـــــــــــم  شلوغ!

گیســـــــوانش   دام    و   ابروهاش    بال

از   رهــــــــــــــائی  و  اسیری    اتصال!

تا   بر  آن   گیـسو   پریشانی ست   رنگ

خوابِ  عاشق  را معبّر  هســـــــت   منگ

سحـــــری   از    آن   دلبر   شیرین   نگاه

مهــــــــــر ِ  فــــرهادی  بتابد   چون  پگاه

مستی ِ جــــــــــــــــــــام   نگاهش   عافیت

می کند  یغمــــــــا   در  اوج ِ  این   صفت

سر کـش است  این  شعله ی  تاراج    بس

کــــــــــــــه   نیارد  تابِ  او   آماج    بس

لفظِ  گفتن  عین  فطرت  تا  کـــــه   نیست

پس  نپنداری  که  سوزش ها   یکــــی ست

بانگ  عصیان  می ســـــــــراید  چشم   او

سیلی  اینسان   بشکند  بی شــــــــک   سبو!

جــــــــــاده ی  زیتون  و   بارانی  شگرف

شمه ای  شاید  شــــــــود  مصداق ِ  حرف

این سیاوش ، دَم   چــو   بی غش    می زند

حـــــــــــــرفی  از   سوگندِ   آتش    می زند

چند  ســـــــــــــــاغر  داد  ساقی  پی  به  پی

شد  از او  مجلس  به  شور  و  های  و  هی

آتش   و   آبی  که   در  آن   جـــــــام    بود

خود  نجات  از هــر چه   ننگ  و  نام   بود

قطره   قطره  شـــــــــــــورها    دریا   شدند

عاشقان غــــــــــــــــرقابِ  در  غوغا   شدند

هــــــر  یکی  چون  نی  ، نیستان  می سرود

آنچـــــــــه  عمری  کِشته  بود  آن  می درود

نو   شــــــــــد   احیا   گشتن   و   احیا گری

گشتن  از  خــــــودبینی  و  «خود»ها   بری

هــــــــــــــــــــر  کسی آئینه ای  پیشش   نهاد

گــَـردِ  «خـــــود»  را  تا  بر آورد  از  نهاد

هـــر   کسی   دیدم   به  زیبائی    چو  حور

می شود  از  نفس ِ  دون ِ  خــــــــویش  دور

هـــــــــــــــر  یکی  زیبا  رُخی  دارد  درون

کـــــــــــــه   گسسته جان او   از  نفس  دون

تا   به او  آئینه  ســــــــــــــــان   دارد   نگاه

می برد   بر  خویشتن  هــــــــــــر  آینه  راه

اینچنین   آئینــــــــــــــــــــــــه ی   زیبا رُخی

بر  ســـــــــــــــــــوال  عشق   باشد   پاسخی

می توان  در  او  که گنج  عشــــــــق   یافت

بر ســــــــــــــــر  گنجینه ای  اینسان  شتافت

در درون ،  زیبا  رُخــــــــــــــــی  آئینه  رو

می کـــــــــند  دنیای   جان را  خوش  به  بو

در  رخ  آئینه  هر  کـــــــــــه  «خود»  بدید

آن  شکســــــــــت  و  از   نو  آوردش   پدید

یائسه   شد  از  خود  و   زاده   شـــــــد   او

گم   به  سوئی  و  پدید  از   هـــر  چه   سو

هر  کـــــــــــه  را   آئینه   نقشی    می نمود

زنگِ  خــــــــویشش   از  رخ  او  می زدود

خود  شکستن  را   کــــــــــــــــند  تا    پایدار

بود  ســــــــــــــــــاغر   را   تسلسل  برقرار

آینــــــــــــــــــــه ،   تصویرها     را   بیخته

عاریت ها   را  از   آنهــــــــــــــــــا   ریخته

پیله ها    را   می نمــــــــــود   و   می درید

تا   کــــــــــــــــــند   پروانه ی   دل ها  پدید

شمع ِ جان   با   یک  غـــــــــــــزل   دلدادگی

می ســــــــــــــــــرود   اظهاری  از  آمادگی

جشن آئینه  کــــــــــــــــــه جشن ِ  دیدن است

آتش  بیدادِ  خــــــــــــــــــــود سوزیدن  است

بیت بیتِ  هـــــــــــــــر  غزل  از  من  نشان

خود غباری  مــــانده   از  دل  بود  و   جان

حجمه ی خاکستر  از  هـــر  کس  که   بیش

می نمــــــود   او  سوخته بس  بیش ، خویش

هـــــــــــر  کسی آئینه ای  مخصوص  داشت

بیدقی از «خــــود» در  او   تا   می فراشت

بعد  از  این افراشتن ،  با  شمــــــع  ِ  عشق

سوزش ِ  پروانه ی  «خود»  کــــرده   مشق

بود آنیما  هـــــــــــــــــم  مرا    آن   انعکاس

که  بریزم  هر چه از «خود» ،  روی طاس

در   حقیقت  او  مـــــــــــــــــرا   آئینه   بود

تا   زدایم  «خود»  کــــه   بس   نقدینه  بود

جشن  آئینه  کـــــــــــه  غربال  خود    است

حســـــــی  از  پرواز  با   بال ِ  خود   است

بالی  اینســـــــــــان   داخل ِ  حال  است  نیز

خارج از  هـر  قیل  و  هر  قال   است   نیز

دعوت  از  هــــــــــــر  که  عمل  می آورند

هــــــــــــــــر  کسـی  آئینه  با خود  می برند

باید   این   آئینه   باشــــــــــــــــد   دل   تبار

سیرتش  بر  صورتش  باشـــــــــــــد  حصار

اینچنین   آینـــــــــــــــــــه ای   نایاب   هست

عکسی   از «وارستگی»    در  قاب   هست

غنچــــــــــــه ای   بشکفته   از تصویر ِ   باد

یک «نوشته» در خیــــــــــــــــــال ِ  یک  مداد

این  تصاویر  از  مجــــــــــــاز  هستند  دور

اینچنین  آئینه  اســــــــــــــــــت  عین  ظهور

جلـــــــــــــــــــــــوه های   اینچنین   آئینه ای

عین «خــــــــــــــود» است و دقیقاً  عینه ای

او  آنیما  هســــــت  و  جز  او  نیست   هیچ

راه   تا   او   سخـــت   است   و   پیچ  پیچ

تار  و  پود  یک  حقیقــــــــــــــت  لازم است

بر  کسی  کـــــــــــه  بافتن   را  عازم  است

بر   چنین  جشنی    کــــــــسی   بافد   خیال

کـــــــــــــــه   بیابد   از   آنیما   او   وصال

«بهرام باعزت»

تقدیم به انیمای زیبا که همواره دستش بر گردن احساس من است(قسمت دوم)

مثنوی آنیما

تقدیم به انیمای زیبا  که همواره دستش بر گردن احساس من است

قسمت دوم

 در میان  او  و  مـــــــــن  هـر آنچه  هست

محتوای  عاشقـــــــــی  را   خوانچه  هست

بر  ابدی عشق ما   کس   پی   کــــه   برد

بی نیازان ِ ازل  مـــــــــــــــــــا  را  شمرد

از  همین رو  دعوت  از  ما  گشت و سور

جشنــــــــی   از  آئینه ها   در   برج ِ  نور

جشن   آئینه   کــــــه   جشنی   ایزدی ست

ایزدِ  عشق  آفـــــرین   را  سر  زدی ست!

عـــــــــــــارفان   و   سالکان   دور ِ  همند

که   در  این  حلقه  به دور از   هــر غمند

جشـــــــــــــــن   آئینه   تجلای   دل   است

ساحتِ   پروانه   و  شمع  و  گـــــل  است

لحظــــــــه ی  تردیدی ِ  سنگ  و  سبوست

لمحه ی  دریا  شدن  بر  قطـــــره   اوست

جوهر  جان  را  که خواهش، رستگی ست

جوهر  پنهـــــــــــــانی   از  پیوستگی ست

شعله ی  فانوسی  از  خـــــــــــــــود  آختن

شعبه ی  ققنوسی  از  خــــــــــــود  ساختن

جشـــــــــــــــن  آئینه  به   عاشق  ، باوری

کــــه   به   مهری   فتح    گردد   خاوری

بستری   بر  ریشه ی   جــــــان های  پاک

خــــاک  و  رُستنگاهی از  مستـی  و  تاک

چشــــــــــم   را  بالغگه ِ  تعویض ِ  پوست

یک  بلـــــــوغ ِ   خیره   بر   دیدار  دوست

دســــت  در   دســـــت  آنیما   با   نشــاط

کــــــوله ی  عشقی   سزای   این   صراط

راهی ِ  راهی  چو  پُر    معنا   شـــــــــدیم

آن   به   سر  رفتیم   و  نه   با   پا   شدیم

نخل ِ  قصه   گر  به   نقلی   پا  دهـــــــــد

لایق ِ  شیرینی اش   خـــــــرما   دهـــــــــد

ظن   مبادا   بر   قلم   کـــــــه   این  سخن

همچــــو  افسونی ست   از  یک   شیوه زن

کـــــــه  حدیثی  از  حضوری   مبهم  است

خلوتِ  حوای  جـــــــــــان   با   آدم   است

نیـم  روزه   اشتیاقـــــــــــــــــــی   رهسپار

منزل   مقصود   را   کــــــــــــرد   آشکار

گسترای   آبی   از   آن   ســـــــوی  عشق

صیت  زد  بر  جان  ما  چون  قوی  عشق

وه !  کــــــــــه   لحن این  صدا   آبی ترین

غیــــــر  او بشنیده ،  مــــــــــــردابی ترین

پشــــــــــــت   دریاها  سپهری   گفته   بود

هســــــــت  شهری  از  «تجلی» ها   نمود

جشــــــــــــــن  آئینه   در این   شهر   کهن

بازتــــــــابِ   روح   بود   از   راح ِ   تن

عارفان  و عاشقان   از  هـــــــــــــر   دیار

غرق ِِ این   دریای   وحـــــــــدت   دُرّ وار

عقل  ، هی  دستش  چـــــراغی  می گرفت

از  خودِ  گم   تا  ســــــــراغی   می گرفت

کـــــــــــه خِـــرد  در  معرض  تبخیر  بود

بس  کــــــه   جوش  آورده  از  تدبیر  بود

سوز  و جان  بر  دورِ  شمع  دل   خموش

وز  می ِ  پروانگی  ســــــــــــــاغر  نیوش

ساغری  کـــــــــه  بر  جگر  می دوزد  او

سوز  و  جــــان  بر  یکدگر  می دوزد  او

چون سکـــــــــوتِ  مبهم ِ  صحـرا    و  باد

از  غبار ِ  جـــــــــــان  بر انگیزنده  ،  داد

یا   چـــــــــو   موج ِ   لحظه های   انتظار

ســــــــــــــــاحل   دل  می کند   بی زینهار

ســـــــــــــــــــــــاقیان ِ ساغر  ِ  باور  مدام

پُر کنند از خـُــــــــــم می ِ  ســرخی به جام

عــــــــــارفان  و عاشقان  در  راهِ    نوش

کـوله   پُر  از  مستی  و  خالی   ز  هوش

جام   را   بر   جـــــــــام   یکدیگر    زنند

پُر  طنین  از  پختگــــــــی  تا   سر   زنند

نرم  نرمک  پُر  شــــــــــــود   دشتِ  خیال

از  غــــــــزل هائی   پُر  از   خیل ِ غزال

شاعری  د ر  گوشه ای  لب   کـرده     تر

بلبلی   گــــــــــــوئی   نوائی   کرده    سر

بی دلان  جمعند  و  غــــوغائی  به   پاست

جشن  آئینه   به  غــــــــــــــوغا   انتهاست

عمق ِ  نامحـدودِ  اقیــــــــــــــــانوس  عشق

پروریده   این  چنین  قامـــــــــــوس ِ عشق

هر  غزل ، یوغی   به   یغمای  دل   است

یاغی اش  وه   کــه غزالی  خوشگل  است

این  چه   طوفانی  کــــه  بخشش  می کند!

ذره ی  جــــــــــان  را  درخشش  می کند!

بانگِ عصیان  می سراید  گــــــــر چه  او

هـــــــــــــــر  خرابش  گنج  باشـــد  عینهو

شرحه   شرحه   لاجوردش    بی کـــــران

شرح  دریا  می کــــــــــــــند  با  آسمــــان

این   ترنم   نغمــــــــــــــــه ی   تنبور ِ دل

سنفونی ِ  سوز  و  ساز     و   شور    دل

قمــــــــــــــری ِ  اقلیم ِ  باران  را   نواست

هول ِ  قحط   و هجرتِ    ابر  و  عطاست

این  همای   وســــوسه   بر  دوش ِ  گوش

مژده ی  شاهی ِ دل    گــــــــــوید  خموش

قامـــــــــــــــــتِ   باور   از   این   آلالگی

آنچنان  سروین  کــــــــــه  سر  از  سالگی

شاعری   دیگـــــر  چو  ابری   از  عطش

سینه ی   پُر  چشمـــــه اش   باریده    رَش

حـــــــــــــــال   دل  با  لحن ِ  بارانی ترین

می کند    شیرین    چـــــو   فرهادِ   حزین

در  سخــــــــن گفتن  ،   زبانـش  بی دریغ

فاتح ِ جان  می شــــــــــــد  از  تیزی ِ  تیغ

تابش  خــــــــــــــــــورشید  و  شالیزار  را

با   کلام   و  جان  به جا  می کــــــرد  ادا

در  گذرگاهی  کــــــــه   سودای  دل  است

می شـــــد  از  آن   لحن ، راه  غبن  بست

حافظ   و   سعـــدی   و  جامی    و   همام

مولـــــــــــوی   و   صائب   و   ابن حسام

هـــــاتف  و  عطار   و  خواجو  ،  انوری

خواجــه عبدالله   ،   سنائی   ،    عنصری

رودکــــــــــــی   و  رونقـــی   ،  ابن یمین

ساوجی   و   دهلــــــــوی   ،   مجیر الدین

این  صدف ها   هر  یکی  گنج   آور است

گـر بگویم   یک   به   یک ، رنج  آور است

الغرض  هر  یک   به   ایجاز   و   به  نغز

بر  ســر  مضمون   به   فن   تابیده   مغز

کـــــــرده  با  موج  سخن   دل   زیر و  بم

دل  چـــه   دریائــی  از  این   لنج   و  بلم!

سیم  و  زخمه   در  دل  هم  جــــــــا  شده

موسیقی ِ عاشقـــــــــــــــــی   بر   پا   شده

هــر  سرودی   یک   غــزل   پرواز    بود

آسمـــــــــــــان   دل  از  او   پُر   راز بود

تا  شنیدم  این   رسالـــت  ها   به   گــوش

سینه ی  سینائی ام    آمـــــد    به    جوش

در  همین  هنگامه  ساقـــــــی   سر   رسید

داد  هم  جامی    پُر   از   می   هم    نوید

گفــــت  این   محفل   خوشامدگوی  توست

که  زبان  چوگان  ، سخن هم گوی  توست

گلسِتان    اینک   تو   را   چشــــم   انتظار

کـــــه  به   گل   هـدیه  کنـی   فصل ِ بهار

تا  به  خــــود  آیم   که   عذری   سر  کنم

همصدا   شــــد   جمع   که  لب   تر   کنم

گـفت   با من    ای   روان   از   آبِ   جو

بشکــــــــــن   آخر   از   دل   تنگت   سبو

ره   به   این   مـــــاه   صیام   آخر    ببند

روزه   بی  افطـــــاری آخر  تا   به   چند؟

بطـــــــــن ِ تنگِ     این   نزائی   و   حذر

بی  پسر  بگذاردت  هــــــــــان   ای  پدر!

خـــــــــود   نیستانی ترین   نائی    و   تک

چون  سپاری  نای ِ  خــود   بر   نی لبک؟!

ای   شقایق   را   دلــــــــــــت   پیکرترین!

جز  تو  این   پیکر   که   سازد  سرترین؟

تا  سوال ِ  عشــــــق  را   سوزت   جواب

کس  نپرسد  سوزش  از  چنگ   و  رباب

آتش ِ  جـــــــــــــــــان ِ  تو    مهر ِ  آسمان

صبح   را  د ر   حســـــرتت  ناسوز  جان

با   طلوع   جـان   من   گر   شد   که  دید

صبح را ،   گفتم   کنــــــــــم   جانم    پدید

در  افقی   از   سخن    همــــــان   شروع

جان   آتشناکِ   من    شـــــــد   در  طلوع

ختم   می شد  جاده ای   کـــه   به   بهشت

با  مسیر ِ تابش   جــــــــــــــــانم   سرشت

خواستم   شرحــــــی  کنم   از  سوز  جان

آتشی  بر  خـــــــــــاست   زین    آتشفشان

بغض  نوشیدم   بســــــــی   از  شطِ   درد

کاتش   اشکــــــــــــم   نگردد   هیچ   سرد

نشتر  عشق  آمد  و  جــــــــــــانم   شکافت

تازه   دانستم  چــــــه   بوده  تاز  و  تاخت

سـوزن  و  نخ   از  دل ِ    تردید   سوخت

شد  یقین  که عشـق  بر  دل  درد   دوخت

دل  چــــــــــو  گفتا   نقش   سوزیدن  مهل

رقـــــــص   ققنوسی    زدم   بر  بوم   دل

منزل   مقصود  تا  درد   است    و   سوز

خوش  کــه   جانم   در  سفر  باشد   هنوز

تقدیم به انیمای زیبا که همواره دستش بر گردن احساس من است

مثنوی آنیما

تقدیم به انیمای زیبا  که همواره دستش بر گردن احساس من است

قسمت اول

رهگذر !  در این گذ ر گامی  تو  باش

تا  کنم  سرّ  دلـــــــــم  را  بر تو  فاش

خیمه  گر  بر خــــــلوتِ  جـــانم   زنی

جانت  از این   خیمگی   گــردد   غنی

با  آنیمای مــــن ِ  خلـــــــــــوت   نشین

صورتی  از  سیرتِ  عشقــــــــم   ببین

چــــون  گلی  پرورده  حُسنش  را  خدا

فارغ  از  هر  گلشن ، از  هر  گل جدا

چشمش  از هــــــر  نرگسی   مخمورتر

رنگش   از  هــر  نو  گلی    منظورتر

گر  نصیب  من  خزان  و درد و   داغ

او  نصابی  از  بهاران  اســت  و  باغ

جزء و کل در این میان  در  کار نیست

کـــه  آنیما  با  دل  و  جانم  یکــی ست

او  که  از  جـــان  تا به  دل دارد  گذر

از  دل  و  جــــانم  بر  او  دارم   نظر

آتش  این  ابتلائی  بی دلــــــــــــی ست

کـه  بسوزد هرچه جز دل حاصلی ست

بس  به  رویش  چشم  من  دارد  هوس

کــــه  ندارد  رویش ِ این  شوق  ،  بس

او  یکـــــــــــــی  معشوقه ی  بی ابتذال

گو  کــــــه  او  تصویر ِ روح ِ لم یزال

من  به  ناقوس  درونم  داده   گـــــوش

کــــــــه  آنیما  چون  مسیحائی سروش

از  تجلی  دم  زد  و  از عـــــشق  نیز

گـــفت   اکنون خاک  جانت  را   ببیز

مذهب  عاشـق  نه   کافر  کیشی  است

عهـــد عاشق  عهده ای  درویشی  است

پس  کــــه  باید  خاک  جان   را  بیختن

مستی ئی  در تاکِ  جـــــــــان  انگیختن

خاصه  چون  من کـــه  دلی  فرسوده ام

که   تمــــام  عمــــــــر  عاشق  بوده ام

بسته ا م  عمری   کمر   را  بر    نیاز

که   پسندد  یارم   از   من   این  نماز

پس  کنون  باید  که   شوری  سر  کنم

عمــر  خود  یا  عمر  دوری  سر  کنم

جاودان باید کــــه  با  عشق  تو  باخت

ای آنیما ! نردی از  یغمــــــا  و  تاخت

مستی  عشق  است  اگــر  از  تاکِ  من

عشق  باید  ســــــر  زند  بر  خاکِ  من

آفتابِ  فترتِ  دل  را  خــــــــــــــــوشم

تا  بســــــــــوزد جانم  و  سوزی  کشم

من کنون چـــــــون ذره ام ، ای آفتاب !

عشق  را بر جــــــان من  اکنون  بتاب

آتشی  بنما  به  من  ای کــــــوه  طور!

کــــــز  حضوری  گشته  جانم ناصبور

در جهـــــــــــان عشق دارد  هر  بساط

هـــــــــــــر مجازش با  حقیقت  ارتباط

هر که  در جا م دل خود  عشق  ریخت

جــــــــانش از مستی ِ هشیاری گسیخت

عشق  را هـــــر کس کند  تحصیلْ ادب

بر «انالحق» می شــــــــــود او منتسب

شهر دل بارانی اســــــــــت و از اساس

آسمانش  با  زمین  دارد  تمــــــــــــاس

دانش  هستی کـــــــه  باشد   در  نهفت

غیر عاشق  بر  کســـــــی هستی نگفت

آن کـــه بی عشق افتد او بی دانش است

غیر دانش درجهــــــان بی ارزش است

تا  وزد عشـــــق  همچو بادی از شمال

رود جان عاشقان  گـــــــــــــردد  زلال

در هـــرآن جانی که دل از عشق کِشت

می شــــود  آن جان پر از بوی  بهشت

نغمگی ، عشــــق  همچو  بلبل  می کند

تا  کـــه  باغ  جان  پر از گل   می کند

مرغ  دل  گــر  پَر  زند  در این   فضا

آسمــــــان ِ  جان   شــود  عشرت  فزا

گــــــــــــر  همای  عشق سایه   گسترد

پادشاهی   بر  گـــــــــــدا  روی   آورد

عشـــــــق  بر  من  می فزاید  تا  فنون

من   هوا خواه  تو  هستم   ای   جنون!

تو  آنیما  را  به  مـــــــــن  بخشیده ای

مهـر  او  را   در   دلـــم   رخشیده ای

عشــق  او بر  حال من  تا  شامل است

حالیا  جان  من  او  را  حـــامل   است

او  به  کوی  عشق  آن    پنداری  است

کــــه  متاع  حُسن   را  بازاری   است

او  صفیر صبح ِ  فصل ِ  بی دلــی ست

او  بهار ِ  خوش نسیم ِ  خوشگــلی ست

تا که ساز ِ  حُسن ِ  خــود   بنوازد   او

قصه ی  سوز ِ  مـرا   آغــــــــازد   او

هستی ام  از  جــلوه های  او  پُر  است

کــه  به صد  جلوه  به دل دارد  نشست

هم  اگـــــــر  آهی  به  گاهی  می کشم

نقشی  از  هــــر  جلوه گاهی  می کشم

هم  کـــه  با  او بودن  و  با  او  حیات

از  خدای  حیّ  باشــــــــــــــــد  التفات

تا  کـه  او  سروینه ای  در  خاکِ  جان

تک  درخت  عشـــــق   باشد  بی خزان

آسمان  جان کـه  کـــرد  او  را   نزول

کوچه سار عاشقی  شـــد  جانْ  شمول

او چـو  باران  بر  زمین  عشق ریخت

بر گـُـــل ِ عاشق شدن ، این خاک بیخت

مـن چه  گویم  تا  که  انگاری تو  او؟!

خـوش که هرآن خوشتر،آن داری تو او

گـــر نگوئی  شاعری  این  شطح  کرد

قلعـــــه ی  مه  را  رخ  او  فتح   کرد

او   طبیب   و  کــرده   اعجاز   مسیح

زنده اســــت  در من  اگر طبعی فصیح

یک شبی با  یک  دل و صــد جان به هم

جــــان  بر افزودیم   و  کــــاهیدیم  غم

او  سزاوار  و مــــــــــــوافق  یار  بود

زمــــــــــــزمی در خشکی ِ  اقرار  بود

جـــــــــام  لبهایش  به  کامم  ریخت  تا

شـــــــــــد  تبِ  جانم   به  مستی  مبتلا

تا   کــه   کــرد  او  میهمان ِ  آن  خُمم

پیچ  و  تابِ   ســـرخ ِ آن می را   گمم

مـــن کی ام ؟! محوِ  رُخ ِ حوّای  دوش

کــــه  کنون  فرهادم  و   شیرین نیوش

از  طـــــناب  و  دار  دارم   تار و پود

نسخه ی  ثانی ِ  مـــــــــــن  حلاج  بود

میوه ای  تر  از  درخـــــــــــت  مریمم

زنده  اســــت عشق  از  مسیحائی  دمم

تا  به  نورســـــــــتان  دل  ره  برده ام

گــــوی  خورشید  و تک  از مه برده ام

هـــر ستاره  شب به صد  اطوار و ناز

با  من  از هستی کـــــند  نجوای   راز

جوهر  جان  کـــــــــه   ندارد  انعکاس

می کـند آئینگی ِ  مـــــن      به    پاس

در  دل شـــــب های  بی موقوف و حد

از  وقوفِ  مــــــن  به  کیهانهاست  رد

یک طبق دلواپسی شـــــب  را به   فرق

که  کند  کی مهر جانم  رو   به   شرق

آیتِ  لوحی  کـــــــــه جانم خوانده است

غایتِ  دانش  در او  وامـــــــانده  است

دیده ور چـــــــون من ورای دیده  است

ایده ی  دید ن مـــــــــــرا ،  ناایده است

جـان  من  روئیده  در شاخی  به  کـُنج

بو  توان  تنهــــا  شنید  از  این   ترنج

گــــــــر  امیدی  یابد   از   جانم   کلید

می شـــــــــود  قفل ِ قیامــــــــت  ناامید

آن  قیامت  کــــــــــــه   نداند   اسرفیل

صور ِ آگـــــــــاهی  دمـد  از این  قبیل

کاتب   گـــــــــــــردون   بگرداند   قلم

تا   کــــــند    دیگر   کتابت   قد   علم

رفعـت  و  قدر از جهان   واهی   شود

محشــری   از   ماه   تا   ماهی   شود

پس  حجـابی  بر    جمال   جـان   ببند

کــه  به  مستوری رهی  از  این  گزند

در حـــریم   سایه ای  از  این   درخت

کنجکــاوی  را   نگستر   بند  و  رخت

این سخـــن  در کنج  ویرانه  ست  گنج

پس  به  معـیـــار  و   ترازوئی   نسنج

شمع ،  وقـــت سوختن تنها خوش است

پس  کـنون  بشنو  سخن  که آتش است:

در  شـــــــــبی  آذینی  و    دلخــواسته

شـــد   دلــــــم  از   عشق   او  آراسته

روشن  از  مِهری  نهـــان شد  چشم ما

مِهر، تابیده  شـــد  از  این  سان   ضیا

از قفس  مـرغ  هوس  چندان که جَست

ما   در  آغـوش  هــــــم  افتادیم  مست

تربیت   دیده  تنش  رفتار ِ  عــــــــــود

در  کـــــــــلاس  بوی  او  جانم   فزود

مستی ِ  آن  تن  به  جـــام   جــــان من

می چکید   انگار   روحی  کــــه  به  تن

سیبِ  آن  اندام  شیرین ،  ســـــرخ  بود

سرخی اش   فرهـــادی ِ من   می سرود

آن  دو  لیمو که   به شاخ ِ  سیب   داشت

شیر  و شکــّر را  به هم  ترکیب  داشــت

صورتش  در  زیر  آن  زلــــــــف  سیاه

در  شبــــــی  آشفته  بود  انگـــــــار  ماه

ابروانش   را   به  رنگـــــی   از   خیال

می کشید  هـــــــر  دم  دلـم  نقش ِ  هلال

مزرعی   از   غنچه ی   لــب   می نمود

بوته ای   بوسه  به    خـرمن  می  درود

بر  تنش  تابِ  عـــــــرَق  هم  جیوه  گون

شیوه ی   لغــــــــزیدنی   بود   از  جنون

ماهئی  بود  آن  تن ِ   لــــــــــیز  و نمور

گشته  در آغـــــوش  من  محصور ِ  تور

هـــر چه  می شد  تنگ بر  او  تور ِ  دام

تنگِ  آغـــوشم   شــــــــده   می برد  کام

گــــر  نیفتد  این  تب  از  بوس  و  کنار

از   ادب   افتد  سخـــن   لوس   و  کنار

خوش  نباشد  بی دلی    را   دل  ، سخن

گر چه  از دل  گفتن  او  را  هســت  فن

«خوش تر  آن  باشـد  کـه  سرّ ِ   دلبران

گفته  آید   در  حـــــــــــدیث   دیگران »

تا  ادب  عمری ست  بر  دادِ  مـــن است

حــــق  نعمت  بر  ادب   یادِ   مــن است

پس  کنــــــم   روشن   به   مهتابِ   ادب

جــــــــــــاده ی  باور  در  این  اثنای  شب

 انسان مقدس است

نویسنده : بهرام باعزت

قسمت سوم(آخر)

گاه اندیشیده ام که مجرد از بافت «خدا» ، تار و پود تقدس انسان را چگونه می توان توجیه کرد. هر چند مفهوم دقیق تقدس و یا حیثیت تقدس ، بدون خدا  توجیه پذیر نیست.

و اما توجیهی که فراخورِ گنجایش ذوق و استنباط باشد  یک دلبستگی عاری از کشش جنسی و در بیانی کلی تر وجود یک محبت بی دریغ و بی حجاب در انسان نسبت به یک انسان دیگر و حتی به موجودی دیگر است بدون اینکه این محبت و کشش رنگ و بویی از میل جنسی را با خود به همراه داشته باشد.

در این بحث عملاً به مبانی جمال شناسی می خواهم انگشت بگذارم. جمال شناسی  و در زیر مجموعه اش جمال گرایی ، گرایشی ناب و خالص و  بی آلایش است که تنها در انسان وجود دارد و در سایر موجودات چنین موردی مشخصه ی بلوغ معرفتی خود را ندارد.  بلوغ معرفتی جمال پرستی و جمال گرایی  در انسان ، نمایشگاهی است  که ساحت خورشیدترین تابش محبت و دوست داشتن را به نمایش می گذارد. در این نمایشگاه حتی جمال ، پدیده ای بی آغاز و بی پایان است چنان که برایش تعریف مشخصی وجود ندارد. انسان تنها موجودی است که می تواند در همه چیز جمالی را که در درون خودش  تعبیه است منعکس داده و سپس آن را ببیند و دوستش بدارد. چنین امری در هیچ یک از جانداران دیگر نیست و اغلب جانداران حتی حالت و تقابلی ضدیتی با هم دارند مثل سگ و گربه یا گربه و موش و ......ولی تنها انسان است که با همه ی هستی الفت و انسی محبت پیشه دارد. انسان به مناسبت درکی که از جمال دارد با هر جلوه ای از جمال اجزای کائنات می تواند بده و بستان محبتی داشته باشد. امیدوارم در این مقام مجالی شایسته فراهم شود  تا پایگاه واقعی جمال و منظوری که از این واژه مد نظر است را روشن کنم. جمال حکماً نزد همه ی انسانها یکی نیست. جمال دو ساحت طبیعی و صناعی را می تواند صاحب باشد. جمال طبیعی حد و مرز مشخصی ندارد و گاهی یک سنگ بی جان  نزد انسانی می تواند صاحب جمال باشد. (در باره ی جمال صناعی در فرصتی مقتضی و شاید در مقاله ای دیگر صحبتی داشته باشیم ) همین امر می رساند که جمال شناسی یا جمال گرایی در انسان ناب و بی آلایش است چرا که در رابطه با یک شئی بی جان موضوع کشش جنسی  منتفی است. اساساً در همه ی جانداران کشش و جذبه ای که محبت نامیده می شود  آلوده به میل جنسی است. مضحک است که فکر کنیم سایر جانداران مثل انسان گاهی در محدوده ی محبت و دوست داشتن ، از بلوغی معرفتی تبعیت می کنند. بحث مورد نظر ما در باره ی محبت و دوست داشتن ، موضوعی خارج از روابط نسَبی و مثلاً رابطه ای بیرون از عاطفه ی بین والدین و فرزند است.  نقطه ی عطف  منظوری که در این بحث دنبال می شود جمال گرایی است و همه می دانیم که در رابطه ی بین والدین و فرزند چنین نقطه ی عطفی وجود ندارد یا اینکه اصولاً مطرح نیست.

چند دهه قبل  که نهادی آموزشی به نام سپاه دانش اجرایی و برقرار بود یکی از پسرهای فارغ التحصیل در سطح دیپلم به یکی از شهرهای کشور عازم شد. ایشان در مدرسه ای مشغول تعلیم بچه ها بود که دختری از خانه های هم جوار مدرسه ی مذکور مهر او را به دل گرفت. جالب است که به اعتراف و اظهار همه ی آنهایی که  پسره را می شناسند او از لحاظ ظاهری خوش قیافه نبوده که هیچ بلکه  بد چهره و از تمام اجزایی که در ساختار زیبایی شاخصند بی بهره نیز بوده است. دختره  هنگام اتمام دوره ی آموزشی او به واسطه ی این محبت بی آلایش تمام تبعات فرهنگی و سنتی و خانوادگی را نادیده گرفته و دنبال او راه می افتد و در نهایت به شهری که او زندگی می کرده است می رسد. هر چند پسره ازدواج کرده بود و برای خودش داشت زندگی می کرد اما آن دختر به خاطر او همه ی عمرش را آواره و سرگردان در آن شهر غریب ماند طوریکه به عنوان یک دیوانه ی عاشق پیشه زبان زد خاص و عام شد و از طرفی خانواده اش نیز به خاطر بدنامی که برای آنها ایجاد کرده بود هیچگاه او را نبخشیدند و سراغش نیز نیامدند. اکنون او پیرزنی ناتوان است که هنوز هم با سرگردانی روزگار می گذراند و در آن شهر با آن که هیچ فامیل و آشنایی ندارداما همه ی اهالی شهر او را می شناسند و همه از بزرگ و کوچک داستانش را می دانند. حتی شاعری داستان محبت و عشق ورزی او را چنان زیبا و دل انگیز به تصویر کشیده که همین داستان باعث به شهرت رسیدن خود آن شاعر نیز شده است. غرض از آوردن این ماجرا اشاره ای نکته سنجانه  به ماهیت جمال بود که به نظربازی ، عیاری از جنس بلوغ معرفتی می بخشد:

در نظر بازی ما بی خبران حیرانند

من چنینم که نمودم دگر ایشان دانند

در سطور بالا اشاره شد که انسان جمال و زیبایی را از درون خودش به بیرون و به اشیاء و موجودات و انسانهای دیگر  انعکاس می دهد و سپس  به آن گرایش نشان می دهد. من هیچ تعبیری بهتر از کلمه ی «آشنا» برای این مفهوم پیدا نمی کنم. یعنی اینکه جمال و زیبایی برای انسان پدیده ای ناآشنا نیست بلکه این پدیده بدواً در نهاد آدمی نهادینه است. انسان با جمال گرایی به دنیا می آید و جمال گرایی اش حاکی از انعکاس زیبایی جمال درون خودش است. مولانا در این خصوص می گوید:

آوازه ی جمالت   از   جان   خود شنیدیم

چون باد و آب و آتش در عشق تو دویدیم

اندر جمال یوسف گر  دست ها  بُریدند

دستی به جان ما بر بنگر چه ها بُریدیم

در شاخسار لحظه های نگاه انسان همواره جمالی زیبا آواز سر می دهد.  این جمال با آنکه همواره تازگی و طراوت دارد اما برای انسان یک حس آشناست. انسان زیبایی و جمال پرستی را از بیرون تحصیل و درک نمی کند و اینطور نیست که نشانی از غرابت در این امر وجود داشته باشد. در واقع نوعی عاطفه در این مفهوم نهفته است. عاطفه چیزی است که نقطه ی  مقابل  تفکر و سنجیدگی باشد. بدون اینکه آدمی به امری یا پدیده ای فکر کند حسش به آن امر و پدیده می آویزد. بهترین عینیت چنین مفهومی در سروده ی فریدون مشیری قابل لمس است:

بی تو مهتاب شبی باز از آن کوچه گذشتم

همه تن چشم شدم خیره به دنبال تو گشتم

شوق دیدار تو لبریز شد از جام وجودم

شدم آن عاشق دیوانه که بودم

انگار یک خاطره ای قبلا به ثبت رسیده که هر فرصتی دست می دهد خودنمایی می کند و انسان را متوجه خودش می کند. این خاطره و  اتفاق تا خود قیامت انسان را درگیر خودش خواهد کرد:

چمنی که تا قیامت گل او به بار بادا

صنمی که بر جمالش دو جهان نثار بادا

ز پگاه میر خوبان به شکار می خرامد

که به تیر غمزه ی او دل ما شکار بادا

و نهایتا حضرت مولانا این حس قشنگ و لطیف را نهادینه ای در جان آدمی می داند :

چه عروسی است در جان که جهان ز عکس رویش

چو   دو    دست    نوعروسان    تر  و  پُر نگار بادا

و بعد از این معرفی ، عالمانه او را به ژرف بینی وجود خویش در مورد جمال و جمال گرایی دعوت می کند:

به عذار جسم منگر که بپوسد و بریزد

به عذار جان نگر که خوش و خوش عذار بادا

جمال گرایی دنیایی است که مرزهایش مشخص نیست. چنانچه قداست نیز دنیایی بی مرز است. بنابراین جمال گرایی همان قداست است. نظامی گنجوی در هفت پیکر در داستان شهر مدهوشان در سراسر نقل  این قصه رشته ی ثابت و استواری را تا ترجمه ی جمال گرایی به دست دارد و سعی می کند برای جمال گرایی قداستی قایل باشد که در سایه ی نیالودن به هوسهای بی ارزش همواره پایدار است.  از شروع این داستان به رنگ سیاه که علامت احساس پشیمانی از عملی هوس رنگ است مدام اشاره شده است انگار سعی دارد با علَم کردن رنگ سیاه ، به یادآوری ابعادی ساده از تلنگر خوردن بپردازد.

داستان شهر مدهوشان به این قرار است که بهرام شاه روز شنبه  به ساختمان گنبدی و  سیاه رنگ بانوی هندی خود می رود . عودِ سیاهی به روی حریر سپیدِ روز ریخته شده است.  شاه از بانوی کشمیریِ خود تقاضای نقل افسانه ای را می کند. بانوی هندی در حالیکه شرمگین  نگاهش به زمین دوخته به بیان داستان مبادرت می ورزد . او با شرمی که در لحنش هست می گوید  در دوران کودکی از خویشان و بستگانش شنیده است  که از جمله ی  خدمتکاران خاندان آنها , زنی پرهیزکار بوده  که هر ماه در حالیکه سر تا پایش پوشیده در لباسی سیاه بوده بر در سرای آنها می آمده است.  روزی فرصتی یافته و از زن سیاهپوش علت پوشیدن لباس سیاه را می پرسد. زن سیاهپوش اول طفره می رود اما نهایتا با اصرار او دهن به حرف می گشاید که  سالها قبل کنیز فلان حاکم  بوده است . حاکم مردی متین و زاهد و راست کردار بوده و به همین سبب حرمت و احترامی میان مردم داشته است. او در این داستان شخصی میهمان دوست و میهمان نواز معرفی شده است که هر چند نیش ها از روزگار و مردم زمانه چشیده اما از نوش میهمان دوستی اش همه ی مردم شیرین کام هستند. توصیف میهمان دوستی و میهمان نوازی او همین بس که میهمانخانه ای بزرگ درست کرده بوده  و غریبان و خستگانِ راه  را در آن مکان جا می داده است تا در سایه ی این جوانمردی آرامش و آسایش خاطر بیابند و از سفره ی همیشه باز او چشم و دلی سیر نصیبشان بشود . او در تمام ایام سال لباسی سیاه بر تن داشته  و  ردا و جامه ی سیاه همیشه ی ایام بر اندامش خودنمایی می کرده است. راز داستان اینجاست که این حاکم قبل ها همواره لباسهای پر از زینت و طلا، به رنگِ سرخ و زرد می پوشیده است و روزی بوقوع پیوستن اتفاقی او را چنین متحول و متغیر می کند که تا پایان عمر سیاهپوش می شود با این وجود هیچکس از این رخداد آگاهی ندارد و علت این تغیر و تحول را کسی نمی داند. راوی قصه یعنی زن سیاهپوش در ادمه می گوید روزی به پایِ حاکم افتادم و علت  سیاه پوشیدنش را خواستار شدم . حاکم تعلل کرد اما برای من حل این معما چنان  جدی شده بود که از اصرارم دست نکشیدم  و به هر تمنا و التماسی که بود مجابش کردم این راز را تنها برای من فاش کند. حاکم نتوانست از کنار تمنا و التماسهای من بی توجه  بگذرد و بر همین اساس گفت که در ِ قصر او  همواره به روی میهمانان باز بوده و هست. روزی از روزها میهمانی از راه رسید که از کلاهی که سرش گذاشته بود و تا کفشی که به پا داشت همه سیاه بودند.  حاکم ادامه داد بسیار درگیر چون و چرایی این پوشش شدم اما شرط ادب نگه داشته و قبل از اینکه در این خصوص حرفی بزنم رسم میزبانی را به نحو احسن بجا آوردم. چیزی از میزبانی کم نگذاشتم و در حد توانم بلکه بیشتر از آن نیز در میزبانی از او همت نشان دادم. در آخر از علت سیاهپوشی اش سوال کردم. او صریح عذرخواهی کرد و خواست در این باره چیزی از او نپرسم.  اصرار من نهایتا به جایی رسید که با لابه  و زاری همراه شد و با این پیشامد او نتوانست از جواب دادن به من پرهیز بکند. او گفت در ولایت چین شهری وجود دارد  که خود بهشت است. آن شهر «شهر مدهوشان » نام دارد. همه ی ساکنان این شهر  صاحب جمال هستند و چهره ای همچون ماه روشن و صاف و زیبا دارند. با همه ی این اوصاف بدون استثنا  همه ی آنها با آن زیبایی و جمال سیاه پوشند و از این منظر ، زیبایی و جمال چون ماه آنها در سیاهی فرورفته است. هر کسی هم که به این شهر وارد می شود با اتفاقی  که رخ می دهد سیاهپوش می گردد. میهمان  تا اینجای داستان را نقل می کند اما از حاکم می خواهد که از این بیشتر از او نخواهد و نپرسد  چرا که چیزی نخواهد شنید.

میهمان  تا اینجای داستان را به حاکم گفته و از پیش او می رود و به هیچ نحوی حاضر نمی شود داستان را به سرانجام برساند. این امر می رساند که پای عملی هوسبار و نسنجیده در کار است که موجب شرمساری ست  و میهمان شرم دارد پرده از روی این اتفاق  بردارد.   حاکم  در ادامه ی  این  قصه  می گوید پس از اینکه میهمانش  از برملایی راز این سیاهپوسی سر باز زد و رفت او  ماند  و بی قراری و اشتیاق دانستن اینکه آن شهر کجاست.  این موضوع بدجوری  درگیرش می کند  و  به  هیچ طریقی نمی تواند  بی خیالش بشود. حاکم داستان را اینگونه ادمه می دهد که : پس راه سفر پیش گرفتم و راهی دیار چین شدم و به شهر مدهوشان رسیدم. داخل شهر که شدم  باغی دیدم همپایه و همتراز  بهشت. ساکنان شهر سپید رویانی چون ماه اما درلباس  سیاه. تا یکسال آنجا ماندم اما کسی از آن راز برایم حرفی نزد.  روزها به این منوال گذشت تا اینکه با قصابی  آشنا شدم که آزاده مرد بود. از آنجا که انسانی پاک نهاد و خوش نیت بود زود با هم صمیمی شدیم . تا جایی  که امکان داشت  از او هیچ خدمتی را دریغ نکردم و هر بار که مرا به خانه اش دعوت می کرد و به عنوان میزبان همه ی توانش را در میهمان نوازی به کار می بست  با هدیه دادن و اعطای سکه های طلا و نقره مراتب قدردانی ام را به جا می آوردم. آخرالامر به اندازه ای از بذل و بخششم منقلب شد که وقتی خواستم   راز سیاهپوشی آن شهر را برایم بگوید نتوانست در برابر خواسته ام نه بیاورد.

با هم از خانه بیرون رفتیم و مسافت زیادی را طی کردیم تا از شهر خارج شدیم. به خرابه ای رسیدیم. آنجا سبدی به طنابی بسته شده و آویزان بود. او از من خواست که در سبد بنشینم. گفت با این کار به راز سیاهپوشی شهر پی خواهم برد .در سبد نشستم و مرد قصاب ورد خواند و مثل شعبده بازها ادا و اطواری  در آورد. سبد در هوا معلق ماند در این حال خودم را آویزان میان زمین و آسمان دیدم.  انگار از طناب آویخته بودم و جانم بسته به آن ریسمان بود.نزدیکهای روز  پرنده ای به بزرگی یک کوه از راه رسید و در اطراف من مدام پرواز کرد و  جولان داد  . با خودم  گفتم پایش را بگیرم شاید که از این وضعیت آزاد بشوم.  پایش را که گرفتم  پرنده اوج گرفت و مرا با خودش به اوج آسمان برد. از صبح تا ظهر سفرمان طول کشید.چون آفتابِ سوزان ظهر دررسید پرنده در باغی سرسبز فرود آمد و زیر سایه ای نشست. از بس که خسته شده بودم نفهمیدم چه وقت به خواب رفته ام. وقتی بیدار شدم شب فرا رسیده بود . اطراف را نگاه کردم . پرنده رفته بود و من تنهای تنها آنجا بودم. با اضطراب و ترس شروع به جستجوی اطراف کردم. در باغی به سرسبزی بهشت حضور داشتم. باغ پر از گلهای زیبا و درختان پر میوه بود و جویهای زلال روان در داخل باغ  پر از ماهی های رنگارنگ بود. اطراف باغ  کوهی از زمرد و چشمه هایی از گلاب وجود داشت که آکنده از عطر و هوایی خنک بود. گرسنه و تشنه بودم. از همین رو قبل از هر کاری از میوه ها خوردم و از آب زلال جویبار نوشیدم. دقایقی گذشت وابری آمد و باران گلها و سبزه ها را طراوتی زیبا بخشید. در کمال ناباوری شاهد بودم که  از دور صدها حوری پیدا شدند. دستهایشان حنایی  و لبهایشان  مثل یاقوت سرخ و مرطوب و درخشان بود. همه  شمع به دست داشتند. بدون تأنی با غمزه و ناز نزدیک آمدند و فرشی انداختند و بساطی پهن کرده  و تختی زمردین و سلطنتی را روی زمین گذاشتند.

اندکی بعد بانویی پدیدار شد که  مثل  آفتاب نورانی و تابنده بود.  او مانند گل سرخ بود و حوریان در برابرش سمنی بیش نبودند.  جمال را می شد با دیدن او تفسیر کرد. با حرکاتی موزون و دلربا چند قدم برداشت و روی تخت نشست. همین که روی تخت ساکن شد انگار متوجه امری ناموجه شده باشد اطراف را نگاه کرد و به یکی از حوریان گفت اینجا نامحرمی از جنس موجودی خاکی وجود دارد. لبخندی شیرین بر لبهایش نشست و در ادمه به آن حوری گفت که پیدایش کنید و پیش من بیاورید.

طولی نکشید که حوریان مرا دیدند. مجبور به تسلیم شدم و با آنها پیش بانوی زیبا و فرشته سیما رفتیم. می خواستم در پایین ترین مکان آن مجلس بنشینم که او گفت تو میهمان هستی و میهمان جایش بالای مجلس است بنابراین از من دعوت کرد  کنار او بنشینم و من اینکار را کردم. او با من خوش زبانیهای بسیار کرد و با غذاهای بهشتی و بی نظیر شایسته ترین پذیرایی را انجام داد. ساعاتی گذشت و هر لحظه اعزاز و احترام او بیشتر می شد. تا آنکه چنان از شرابهای بهشتی مست و مدهوش شده بودم که اشتیاقم به زیبایی جمال او را به  زبان آوردم. او در حالیکه عالمانه نگاهم می کرد لبخندی زد و گفت به همین همنشینی و در جوارش بودن قانع باشم و از جمالش لذت ببرم  و اشتیاقم را صیقلی کنم که اشتیاق ، آغاز معرفت به یار و محبوب و نهایتا مجوز ورود به ساحت مقدس عشق و جمال گرایی  است. من اشتیاقم نه تنها صیقلی و جلا یافته  نبود بلکه با هوسی از نوع میل جنسی نیز در هم تنیده بود. او وقتی چنین ماهیتی را در اشتیاق من دید مرا به حوریان دیگر سپرد و خودش آنجا را ترک کرد. هنگام رفتن فردا را دوباره وعده ی دیدارمان قرار داد. چندین روز همین همنشینی ها ادامه داشت و من هر روز به دیدارش تشنه تر می شدم. او هر شب اشتیاق مرا می سنجید و در آخر مثل هر شب مرا به حوریان دیگر می سپرد و می رفت. اشتیاقم به جمال او  هر روز بیشتر از روزهای قبل به هوس آلوده می شد . تا اینکه یک ماه از این روال گذشت و من دیگر یارای صبر نداشتم و نفس و هوسم به اراده ام غالب شدند و مجبورم کردند از او تمنای وصال بکنم.  شب که شد و آن آفتاب تابنده و درخشان روی تخت نشست و طلوع جمال و زیبایی را رقم زد تا صبح تمنایم را به او اعلام کردم و از خواسته ام عقب نکشیدم.  او خیلی اصرار کرد که اشتیاقم را به هوس نیالایم و به این همنشینی های سازنده و جلا دهنده قانع و راضی باشم اما من اسیر هوسی بی مهار شده بودم و یکریز از او وصال طلب می کردم. این پایداری و اصرار بجایی رسید که او گفت پس چشمهایم را ببندم که با گشودن بند قبایش وصال را محقق کند. چشمهایم را از سر هوس و رغبتی ناآزموده فی الفور  بستم . لحظاتی مهیج و شیرین سپری شد . چشمهایم را باز کردم و در کمال تعجب  خودم را در آن سبد میان آسمان و زمین دیدم. دست از پا درازتر .   نه باغی در اطرافم و نه آن حوری آفتاب سرشت در کنارم که جمالش رویاننده ی همه ی رُستنی های جان بود . غمی موهوم دل و جانم را در تنگنای خودش می فشرد و ناخواسته یک حسرت سوزنده اشک را از چشمانم سرازیر کرد. انگار همه چیز را از دست داده بودم. در آن لحظات کوتاه هزار بار خودم را سرزنش کردم که چرا به آن همنشینی جانبخش قانع نشدم تا این هجران جانفرسا اتفاق نیفتد. مثل کسی که به بن بست رسیده باشد هیچ راه گریزی از دست غم پیش رویم نبود. مرد قصاب از راه رسید و مرا از سبد پایین آورد . همه چیز برای او عادی بود و از حالت نگاهش می توانستم بفهمم که بیشتر از من مرا درک می کند و حالم را می فهمد. با لحنی نصیحت گر گفت: حالا تو هم مثل همه ی ما و همه ی این سیاهپوشان راز سیاهپوشی  را می دانی و من اگر با هزار ترفند می خواستم تو را از  این راز آگاه کنم نمی توانستم  پس باید مرا ببخشی که از این شیوه  استفاده کردم   و با این طریق از این راز پرده برداشتم که  تو هم مجبور خواهی شد تا آخر عمر به تاوان هوس شرم آوری  که با اشتیاق جمال گرایی ات همراه کردی همواره سیاه بپوشی.  

و آن مرد نیز تا عمر داشت میان عالم عبرت و عالم  حسرت  در نوسان بود و از این احساس پشیمانی همه ی عمر را با سیاهپوشی  زندگی کرد. در این قسمت از  مقاله  به حلقه ی گمشده ی  زنجیر  تقدس بر می خوریم که سالها بلکه قرن هاست از آن بی خبر بوده ایم. این حلقه ی گمشده چیزی جز احساس پشیمانی نیست چرا که احساس پشیمانی برجسته ترین حلقه از زنجیر تقدس است . احساس پشیمانی خودش جزئی از تقدس به شمار می رود. حتی در تقسیم بندی سه گانه ی نفس که به نفس اماره و لوامه و مطمئنه تعمیم داده می شود این تقدس کاملا مشهود است. در آیه ی یکم و دوم سوره ی قیامه ، قداست احساس پشیمانی که در نفس لوامه مورد بررسی است به بهترین وجهی به نمایش گذاشته شده است :

لا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیامَةِ  وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ (به روز قیامت قسم مى‌خورم و به نفس ملامت‌گر قسم مى‌خورم)

و ارزش این مفهوم وقتی روشن می شود که بدانیم انسان تنها موجودی است که احساس پشیمانی می کند و چنین احساس مقدسی تنها در او وجود دارد. از این رو گناه نیز جایگاه ویژه ی خودش را چنانچه قبلا در مقاله ی «عشق و طلب» به آن اشاره کردیم پیدا می کند و به گناه چون تولید کننده ی احساس پشیمانی است   متفاوت از باور و ذهنیت کنونی باید  نگریسته شود. احساس پشیمانی امری مبارک است و انسان ترجمه گر این خجستگی و مبارکی که:

من قطره ای از حسرت اشک بشر هستم

که  مانده   ز دریایم   و  دریا هوس  من

انسان مقدس است

نویسنده :بهرام باعزت

قسمت دوم

حیف است اینجا بیان زیبا و شایان توجهی که دکتر ابراهیمی دینانی در همایش «حافظ دوستی» با موضوع «صدق دوستی» که سال 1392 برگزار شده بود را نیاورم . ایشان در این همایش ظریف بینانه مقدس بودن انسان را رصد کرده و گفت حافظ در تمام عمرش درباره ی انسان و تاریخ انسانی صحبت کرده است و به عقیده ی او غایت تاریخ زمانی است که انسان خودش را بشناسد.

همه می دانیم که تاریخ با انسان معنی پیدا می کند. اگر این مفهوم را بسط بدهیم چنین می شود که پایان انسان پایان تاریخ نیز هست. بنابراین غایت تاریخ از غایت انسان نشأت می گیرد. اما پایان و غایت انسان را با معادله ای که حافظ طرح کرده باید آغاز خودشناسی بدانیم و در اینصورت  خودشناسی  را باید رسیدن به پایان انسان و در واقع شروع  درک او از جنس خدا بودنش بدانیم.  یعنی اینکه انسان جایی که خودش را شناخت و پی برد که جسم مادی مثل لباسی بر تن جان او پوشانیده شده و او از جنس خداست و مقدس است تاریخ جسم مادی که تحت نام «انسان» شناخته می شود به پایان خواهد رسید و مراعات و ملازمت این حقیقت با بیتی از سعدی اجل مصداقیتی زیبا و سحرآمیز  دارد که:

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند

بنگر که تا  چه حد است  مکان  آدمیت

ابوسعید ابوالخیر را می توان پیشروی نگاه زیبا و ملیح و عاشقانه به خلقت و انسان و خدا دانست. این مرد الهی بی اعتنایی عجیبی به عبادت خائفانه  و زاهدانه که تا زمانش مرسوم بوده نشان داده است و می شود گفت که او با این بی اعتنایی  راه  را برای کسانی مثل مولانا و حافظ و بزرگانی که دوست داشتن و عشقبازی و عشقورزی را جایگزین ترس از خدا کردند باز و هموار کرده.  حقیقت این است که ابوسعید ابوالخیر هاله ای از عصمت و شکوه  انسان  را بر دور ماه باور با این رویکرد به نمایش گذاشته است. هر زمان که حسی دست داده و زمزمه گر  این رباعی از این مرد باورمند به انسان بوده ام انفصال از مشاغل زمینی و جهان ماده برایم اتفاق افتاده است:

گویند  به حشر  گفتگو خواهد   بود

وان   یار عزیز  تندخو خواهد بود

از  خیّر  محض  جز  نکویی   ناید

خوش باش که عاقبت نکو خواهد بود

او با ذائقه ای آسمانی در این دو بیت آنچه از کوزه ای به نام انسان تراویده را در کام باور ریخته چنانچه  گویی اندیشه اش به هیچ جهاتی از دنیا نیالوده است. چنان مصمم و واقعی و صمیمی و با اعتماد به نفسی صادق حرف از رفتار و کردار خدا  زده که انگار خدایی که حرفش را می زند و خیِّرش می داند غیر خودش نیست چرا که هیچ انسانی که با خدا یکی نشده باشد نمی تواند این اندازه مطمئن  از رفتار و عملکرد خدا سخن بگوید. هر کسی ذوق و حالی به اندازه ی سر سوزنی  داشته باشد احساس می کند که صاحب حشر و محشر خود ابوسعید ابوالخیر است که اینگونه محکم و بی دغدغه و بلاشک قول نکویی روز محشر را می دهد .

همین رباعی که محوری معرفتی دارد توصیف  میلتون (جان میلتون ، 1608 - 1674-  شاعر و نویسنده ی انگلیسی) از انسان (آدم و حوّا) را در کتاب «بهشت گمشده » قابل درک می کند. او می گوید افکارش با شگفتی و ناباوری به آدم و حوّا (انسان) خیره و  وابسته مانده است بس که شباهت الهی در وجود آنان تا این حد شدید است. از نظر میلتون پایان­ بخش همه ی آنچه تا به حال آفریده شده، انسان است  موجودی نه خمیده و نه از نوع حیوانات و نه چون سایر موجودات جاندار ، بلکه بهره ­مند از قداست شعور  (شعور الهی) با قامتی راست و جبینی آرام که به شناسایی خود اگر همت بگمارد  بر همه چیز حکومت بکند. مولانا هم از چنین بسط و سعدی حرف می زند و حسرت پیشه  داستان دیوژن یا دیوجانس (فیلسوف حدود 412 - 323 سال قبل از میلاد) را متذکر می شود که دنبال انسانی که خودش را شناخته و به تقدس خدایی اش پی بُرده می گشته است:   

دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر

کز دیو و دد ملولم  و انسانم آرزوست

نقل است  زمانی که اسکندر مقدونی به دیدار دیوژن رفت ؛ از او پرسید که آیا نیاز به چیزی دارد؟ دیوژن در پاسخ گفت: «بلی، لطفاً  از جلوی آفتابِ من کنار برو».   بی شک از چنین  لحنی  بوی خدا می آید. البته مولانا هر جا فراغتی یافته در پراکندن  رایحه ی  خوشبوی قداست انسان و نمایاندن  باغ چشم نواز و معطرمرتبه و جایگاه  والای او  کوشیده است:

آدم  اصطرلاب   اوصاف   علوست

وصف  آدم مظـهر  آیات      اوست

هر چه در وی می‌نماید عکس اوست

همچو عکـس ماه اندر آب  جوسـت

خلق را چون آب دان صاف و زلال

ونـدرو  تـابـان  صفـات   ذوالجـلال

شاید لازم باشد که بگویم آنچه در این مقاله ذکر شده  با «پانتئیسم» یا «همه خدایی» همسو و یکی نیست. پانتئیسم معتقد است که خدای شخصیت دار وجود ندارد و نام خدا را  تنها  در  معنای  استعاری  بکار می برد اما اینجا سخن از خدای شخصیت دار است. پانتئسیم  بیشتر به معنی همه خدایی است . کاربرد و مفهوم همه‌خدایی  به چند هزار سال پیش برمی‌گردد که اکنون نیز در  برخی از ادیان شرقی وجود دارد.  مفهوم همه‌خدایی را به عنوان الٰهیّات و فلسفه‌ای تازه و جدا از فلسفه های دیگر باروخ  اسپینوزا (فیلسوف خرد گرای هلندی سده ی هفدهم میلادی ) در غرب مطرح و از نو معرفی کرد. حرف ما  از ظهور زیبایی جمال حضرت احدیت است که در لفظ  لفظ و قطره قطره اش  خاطره ای از  شهود و حضور موج می زند. تقابل ظهور با  پانتئیسم و همه خدایی  به زیباترین صورت از زبان حافظ بیان شده است  :

عقل می خواست کزین شعله چراغ افروزد

برق غیرت  بدرخشید   و جهان بر هم زد

مدعی  خواست که  آید   به تماشاگه   راز

دست غیب  آمد   و بر سینه ی نامحرم زد